Omgevingsplan

Zo ruim je de Bruidsschat op!

De Bruidsschat is als zwerfafval dat blijft rondslingeren als je er niets aan doet. Blikjes die vooruit geschopt worden, bekers die blijven liggen. Als je buiten loopt denk je, tsjonge wat een troep! Digitaal ziet niemand zwerfafval, zoals de Bruidsschat.

De Bruidsschat bestaat uit een ratjetoe van regels die we zo maar accepteren. Onderwerpen als geur, geluid, trillingen, uitwassen van beton, slachten van dieren, parkeergarages, etc. komen van het Rijk, hup zo in het tijdelijk deel van het omgevingsplan terecht. De Bruidsschat is een speciale vorm van overgangsrecht, dus voor het tijdelijk deel van het omgevingsplan prima. Maar niet voor het nieuwe deel.

Tot mijn grote schrik accepteert vrijwel elke gemeente de Bruidsschat zonder morren. Waarom? Uit gemakzucht en onwetendheid. Vooral regelbeheerders – degenen die zich bezig houden met toepasbare regels – zijn er dol op. De toepasbare regels krijgen gemeenten immers gratis bij de Bruidsschat. Nogmaals, voor het tijdelijk deel prima. Maar zonder naar de inhoud te kijken willen gemeenten de Bruidsschat ook implementeren in het nieuwe deel. Aangemoedigd door softwareleveranciers. Waarom neem je oude troep mee naar het nieuwe omgevingsplan?

Het is zo belangrijk om je bewust te zijn van de inhoud van het omgevingsplan. Ik weet dat het tijd kost, maar investeer daarin. Neem niet klakkeloos alles maar over. Leer ermee werken!

Hoe je chaos voorkomt in het nieuwe omgevingsplan?

Heel simpel. Door je kennis te vergroten van de inhoud. In essentie is het omgevingsplan een juridisch instrument op grond van de Omgevingswet. Dat lijkt bijna niet meer zo. De digitalisering heeft de overhand gekregen. Onderdelen als toepasbare regels lijken belangrijker te zijn. Het begint echter met de inhoud van het omgevingsplan. Het evenwichtig toedelen van functies aan locaties is complex. Complexer dan bestemmen? Nee. Wel moeten we nu ook rekening houden met milieuregels en andere lagen die betrekking hebben op de fysieke leefomgeving. We moeten alles in samenhang bekijken en afwegen voor een locatie. Dat is wennen en het kost tijd. De essentie, zoals bouwen en gebruiken, blijft in de praktijk echter hetzelfde. Aan de balie, bij de gemeente, zullen ondernemers nog steeds vragen ‘Mag ik daar een meubelzaak beginnen?’ of ‘Ik wil mijn bedrijfspand verbouwen of vergroten’, mag dat?

Vergeet dus niet de dagelijkse praktijk. Denk ook aan het rechtszekerheidsbeginsel. Regels moeten duidelijkheid bieden en een zekere begrenzing bevatten. We lopen anders helemaal vast in een digitaal spinnenweb. Een spinnenweb met prachtige toepasbare regels en keurige annotaties, maar met crap regels. Als je niet op de hoogte bent van de inhoud, krijgt de digitalisering de overhand. Het DSO is een middel, geen doel!

Eén omgevingsplan is een illusie!

Elke gemeente heeft van 1 januari 2024 één omgevingsplan. Eindelijk zijn we af van de lappendeken van plannetjes en chaos. We houden onszelf graag voor de gek. De mens houdt nu eenmaal van overzicht en helderheid in een chaotische wereld.

De Omgevingswet (Ow) geeft in artikel 2.4 aan: “De gemeenteraad stelt voor het gehele grondgebied van de gemeente één omgevingsplan vast waarin regels over de fysieke leefomgeving worden opgenomen”.

Dit is een juridische fictie, zeg maar de juridische werkelijkheid. Iedereen die bij een gemeente werkt, bij een afdeling ruimtelijke ordening, weet het al lang: de inkt van het bestemmingsplan was nog niet droog of de eerste wijzigingen moesten al worden doorgevoerd:

• maximale bouwhoogte van woningen achteraf toch te krap
• regels over minimale percentages sociale woningbouw zijn te knellend
• enzovoorts

Deze praktijk verandert echt niet vanaf 1 januari 2024. De dagelijkse praktijk in de bouw en ruimtelijke ordening is weerbarstig.

Waarom trappen we er dan telkens weer in? Dat is wensdenken. De illusie van een gladgestreken tafelkleed dat in stand blijft na het diner.

Hoe gaan we dan praktisch om met artikel 2.4 Ow? Hoe gaan we één omgevingsplan bereiken? Ook al is het fictief. Er zit een juridische deel aan vast en een gedeelte wordt bereikt via de software.

Vanaf 1 januari 2024 heeft elke gemeente een tijdelijk deel omgevingsplan. Aan het nieuwe deel moet worden gewerkt. Het is de bedoeling van de wetgever dat het tijdelijk deel steeds kleiner wordt, en het nieuwe deel steeds groter.

Om dit te bereiken heeft de wetgever bepaald in artikel 22.6 Ow dat de ruimtelijke regels voor een locatie alleen alle tegelijk komen te vervallen. Dit zijn de ruimtelijke regels die staan genoemd in artikel 4.6 Invoeringswet Ow, zoals bestemmingsplannen. Vanwege het rechtszekerheidsbeginsel lijkt dit ook wel logisch. Het kan immers niet de bedoeling zijn dat voor een locatie een deel van het tijdelijk omgevingsplan komt te vervallen en het andere deel voor die locatie niet. Dat geeft rechtsonzekerheid. De raad moet die regels dan ook intrekken. Je kunt hier meer over lezen in TK 2017-2018, 34 986, nr. 3 en meer recent Stb. 2023, 267, p. 4.

Heel praktisch: in het IMRO-gedeelte, zeg maar ruimtelijkeplannen.nl dat te zien blijft via het DSO, kunnen geen geconsolideerde plannen getoond worden. Alleen al om die reden moeten alle wijzigingen op het omgevingsplan voldoen aan de nieuwe standaarden. In het DSO is straks een geconsolideerde versie van het omgevingsplan te zien. Het geconsolideerde geeft de illusie van helderheid en rust in planvorming.

Het is voor elke gemeente heel belangrijk om een goede standaard voor het nieuwe omgevingsplan in orde te hebben. Een casco-omgevingsplan dat op maat gemaakt is voor de gemeente. Waar jij mee kunt werken. Als dat eenmaal staat in het nieuwe deel van het omgevingsplan, dan wordt het wijzigen eenvoudiger. De wereld om ons heen alleen niet :-).

In het volgende blog wordt aandacht besteed aan het 1e wijzigingsbesluit omgevingsplan.

Omgevingsplan wijzigen? Vergeet dit niet

De oefensessies die we wekelijks geven bij gemeente leveren zoveel waardevolle informatie op! Voor beide kanten. Allerlei inzichten die je niet uit een handreiking of webinar haalt. Of waar je anders overheen zou lezen.

No. 14 van de geupdate Minimale actie-lijst van de VNG heet ‘Kunnen wijzigen omgevingsplan‘. Als je de tekst leest op het VNG-lijstje denk je al snel: het zal wel, klinkt logisch. Maar wat houdt het nu écht in voor je werk? Wat verandert er per 1 januari 2024 voor jou?

Wijzigen omgevingsplan
Een nieuwe aanvraag voor locatie X wordt vanaf 1 januari 2024 getoetst aan het tijdelijk deel van het nieuwe omgevingsplan. Oftewel het omgevingsplan van rechtswege. Maar welke soorten regels zitten hier nu in?

• ruimtelijke regels (bestemmingsplannen, beheersverordeningen, wijzigingsplannen, voorbereidingsbesluiten, etc.)
• milieuregels, veel Bouwbesluit-regels, aanvraagvereisten (omgevingsplan van Rijkswege, oftewel de Bruidsschat)
• geurverordening en sommige regels uit de erfgoedverordening

Als de aanvraag in strijd is met het tijdelijk deel, moeten er voor die betreffende locatie bij de wijziging van het omgevingsplan nieuwe regels opgesteld worden. Die regels moeten voldoen aan de nieuwe eisen uit de Ow (STOP-standaarden). Niet alles kan opgelost worden met een Bopa! Dat denken veel gemeenten helaas wel. Daarom is het zo belangrijk te kijken naar de soort regels in het tijdelijk deel van het omgevingsplan. Weet jij waar je met een Bopa van afwijkt?

Een nieuw omgevingsplan maken doe je heel praktisch via de software. Afhankelijk van de aanbieder van de software druk je op de knop Nieuwe Procedure en vul je de velden in. Je kunt de regels uit het casco-omgevingsplan kopiëren uit de software in het nieuwe Wijzigingsbesluit.

Uiteraard moet de gemeente dan al wel nieuwe regels in de software hebben gezet, zoals in elk geval een casco. Daarom is het zo belangrijk om nu na te denken over het casco-omgevingsplan voor de lange termijn. Welke structuur kiezen jullie? Begrijp je wat erin staat? De gemeente moet straks met één structuur werken, de gemeente heeft immers vanaf 1 januari 2024 één omgevingsplan.

Reminder: juridisch intrekken gedeelte tijdelijk omgevingsplan
Denk je er ook aan om de ‘oude’ regels uit het tijdelijk deel te schrappen bij de vaststelling van een nieuw omgevingsplan voor die locatie? De raad moet deze oude regels intrekken. Dit moet dus in het raadsbesluit bij het vaststellen van het nieuwe omgevingsplan voor die locatie worden meegenomen. Het ‘oude’ deel, inclusief de verbeelding, moet eruit. Het is namelijk de bedoeling dat het tijdelijk deel steeds kleiner wordt en het nieuwe deel steeds uitgebreider.

Nieuw omgevingsplan? Het belang van het rechtszekerheidsbeginsel

Tijdens een praktijksessie die ik gaf voor de gemeente Steenwijkerland over het juridische casco-omgevingsplan, kwam het ter sprake: het rechtszekerheidsbeginsel.

Het klinkt heel saai, maar is ozo belangrijk voor het nieuwe omgevingsplan voor de gemeente.

Wat is het ook al weer? Het komt er op neer dat regels voldoende duidelijk moeten zijn. Er mag geen misverstand ontstaan over de rechten en plichten van burgers ten opzichte van de overheid. De Raad van State geeft aan dat regels ‘voldoende bepaald‘ dienen te zijn. Een planregel mag wel flexibiliteit bevatten, maar mag niet te vrijblijvend of te vaag zijn.

Het nieuwe omgevingsplan moet ook voldoen aan het rechtszekerheidsbeginsel. Als je kijkt naar nieuwe omgevingsplannen die zijn opgesteld – meestal Chw-bestemmingsplannen verbrede reikwijdte – dan voldoen die hier vaak niet aan. Er zijn al best veel van die plannen gesneuveld bij de Raad van State vanwege strijd met het rechtszekerheidsbeginsel. Er staan veel open normen in, zoals:

• passende maatvoering
• voldoende stedenbouwkundige kwaliteit
• evenwichtige verdeling
• voldoende duurzame ontwikkeling

Vaak verschilt de nadere invulling van deze normen van geval tot geval. Belangrijk is om in de planregels op te nemen wat de passende maatvoering is, zoals maximale hoogte 6 m of bijvoorbeeld maximaal 25.000 m2 aan vloeroppervlakte. Er moet dus een begrenzing in de regels zitten. De flexibiliteit van open normen mag dus niet ten koste gaan van de rechtszekerheid die aan burgers geboden moet worden.

De standaard-uitspraak van de Raad van State over dit onderwerp is nog steeds ABRS 27 oktober 2021, no. 201906673/2/R1. Lees ‘em weer eens door. Ik verwacht dat die ook belangrijk blijft voor het nieuwe omgevingsplan. Hou er dus rekening mee bij het opstellen van het nieuwe omgevingsplan!