Omgevingsplan

Nieuw omgevingsplan? Het belang van het rechtszekerheidsbeginsel

Tijdens een praktijksessie die ik gaf voor de gemeente Steenwijkerland over het juridische casco-omgevingsplan, kwam het ter sprake: het rechtszekerheidsbeginsel.

Het klinkt heel saai, maar is ozo belangrijk voor het nieuwe omgevingsplan voor de gemeente.

Wat is het ook al weer? Het komt er op neer dat regels voldoende duidelijk moeten zijn. Er mag geen misverstand ontstaan over de rechten en plichten van burgers ten opzichte van de overheid. De Raad van State geeft aan dat regels ‘voldoende bepaald‘ dienen te zijn. Een planregel mag wel flexibiliteit bevatten, maar mag niet te vrijblijvend of te vaag zijn.

Het nieuwe omgevingsplan moet ook voldoen aan het rechtszekerheidsbeginsel. Als je kijkt naar nieuwe omgevingsplannen die zijn opgesteld – meestal Chw-bestemmingsplannen verbrede reikwijdte – dan voldoen die hier vaak niet aan. Er zijn al best veel van die plannen gesneuveld bij de Raad van State vanwege strijd met het rechtszekerheidsbeginsel. Er staan veel open normen in, zoals:

• passende maatvoering
• voldoende stedenbouwkundige kwaliteit
• evenwichtige verdeling
• voldoende duurzame ontwikkeling

Vaak verschilt de nadere invulling van deze normen van geval tot geval. Belangrijk is om in de planregels op te nemen wat de passende maatvoering is, zoals maximale hoogte 6 m of bijvoorbeeld maximaal 25.000 m2 aan vloeroppervlakte. Er moet dus een begrenzing in de regels zitten. De flexibiliteit van open normen mag dus niet ten koste gaan van de rechtszekerheid die aan burgers geboden moet worden.

De standaard-uitspraak van de Raad van State over dit onderwerp is nog steeds ABRS 27 oktober 2021, no. 201906673/2/R1. Lees ‘em weer eens door. Ik verwacht dat die ook belangrijk blijft voor het nieuwe omgevingsplan. Hou er dus rekening mee bij het opstellen van het nieuwe omgevingsplan!

Omgevingsplan zit vol geheimen. Ken jij ze?

Het nieuwe omgevingsplan is voor ons allemaal een mysterie. Aan de buitenkant ziet het er betrouwbaar uit. Tenminste dat gelooft bijna iedereen. We gaan er maar vanuit dat ‘alles’ erin zit. Maar weet jij wat erin zit? Welke lagen er allemaal in zitten? Welke thema’s? Hoe het met elkaar is verbonden?

Lagen en thema’s in het omgevingsplan

Om er achter te komen wat een omgevingsplan eigenlijk is, is het handig om eerst wat stappen achteruit te zetten en even naar het grote plaatje te kijken. Wat is het eigenlijk? Waarin verschilt het van het bestemmingsplan. Laten we de digitale verschillen even buiten beschouwing laten.

We zouden het bijna vergeten, maar het omgevingsplan is allereerst een juridisch instrument op grond van de Omgevingswet (Ow). De Ow geeft aan dat de raad een omgevingsplan vaststelt voor de gehele gemeente (vrij vertaald). Het regelt:

• het gebruik van gronden
• wat er gebouwd mag worden
• welke milieubelasting wordt toegestaan en varianten daarop
• activiteiten die gevolgen kunnen hebben voor de fysieke leefomgeving.

Of het nu bestemmen heet of toedelen van functies maakt in feite niet veel uit. Feitelijk verandert dat niet voor de praktijk. Wat belangrijk is dat jij als RO-medewerker bij een gemeente, kunt uitleggen wat erin zit en wat is toegestaan. Belangrijk is ook dat je de structuur snapt en de opbouw. De inwoner of ondernemer heeft nog steeds dezelfde vragen: wat mag ik daar bouwen? Mag ik daar een bedrijf beginnen?

Als je niet weet wat erin zit, kun je dit niet uitleggen. Dan ben je, net zoals de eindgebruiker straks, alleen aan het doorklikken op linkjes. Je ziet korte staccato zinnen in beeld. Het totaalbeeld heb je niet in zicht.

Een nieuw omgevingsplan bevat zoals gezegd veel lagen en thema’s. Die onderdelen komen uit artikel 1.2 Ow, gemeentelijke verordeningen, bestemmingsplannen, instructieregels Bkl, instructieregels provincie en de Bruidsschat. Deze zie je met het blote oog niet. Ze zijn wel erg belangrijk.

Wil je meer grip op het omgevingsplan krijgen? Doe dan mee met de 4 praktijksessies ‘Het omgevingsplan platgeslagen!‘ Je kunt er hier meer over lezen.

Regie in planvorming moet terug naar de gemeente.

De afgelopen 13 jaar – zeg maar de regeerperiode van Rutte – zijn gemeenten vrijwel alles gaan uitbesteden op het gebied van de ruimtelijke ordening. Bestemmingsplannen worden bijna in alle gevallen door stedenbouwkundige bureaus gemaakt. Is dat erg? Ja, ik vind van wel. Het evenwicht is helemaal zoek. Regie in planvorming moet bij de gemeente liggen en niet bij de markt.

Gemeenten staan aan de zijkant toe te kijken. Met alleen plannen controleren kun je geen regie voeren in de ruimtelijke ordening. Ook niet met het doormailen van adviezen en onderzoeken naar de omgevingsdienst (en weer terug). Dat is leeg en oppervlakkig. De RO-medewerker bouwt zo geen kennis op en is geen partij voor een projectontwikkelaar of advocatenkantoor. En dat is erg jammer!

Pak de regie terug met het nieuwe omgevingsplan!

Het nieuwe omgevingsplan is hét moment om de regie over de inhoud weer in te nemen en de grenzen te bepalen. Je moet als RO-medewerker dan wel de diepte in. Door zelf aan de slag te gaan met het ontwerp van een casco-omgevingsplan (de basisset) kom je een heel eind.

Tip: Maak eerst een juridisch casco-omgevingsplan! Daarna het digitale casco.

Het gemiddelde casco dat in de gemeentelijke software zit is slecht leesbaar. Het is namelijk een digitaal casco. Hiermee kun je aansluiten op het DSO.

Waarom is de juridische basis van een casco zo belangrijk? Alle communicatie van het ministerie en de VNG is immers gericht op het DSO, zeg maar het digitale gedeelte. De digitale ontsluiting is ook belangrijk, maar het begint echt met de juridische samenhang in bepalingen van het omgevingsplan. Dit is de basis voor de praktijk: denk aan handhaving, uitleg van regels, bouwplantoetsing, Raad van State, vragen van burgers. Dit verandert niet door de Omgevingswet. Jij als RO-medewerker bij een gemeente moet het kunnen uitleggen en begrijpen.

En geloof me, in een omgevingsplan zit ontzettend veel inhoud. We zien dit alleen niet door alle digitalisering. Maak dus eerst deze tussenstap voordat je met het digitale casco aan de slag gaat. Uiteraard hoef je dat niet alleen te doen. We helpen je hiermee graag!

Een gemeente die de regie terug wil, moet weten wat er in het omgevingsplan zit qua opbouw en structuur. Wat zit er onder de motorkap van het omgevingsplan? Het is een investering voor de lange termijn voor de afdeling Ruimte. Waarom?

• regie over inhoud, structuur en opbouw: jij als RO-medewerker kan zelf het omgevingsplan op onderdelen wijzigen
• betere aansturing van het stedenbouwkundige bureau: jij weet wat er in het omgevingsplan zit en kunt weer de regie voeren
• minder afhankelijk van stedenbouwkundige bureaus: het is gewoon fijner als je zelf onderdelen kunt wijzigen of weet hoe het werkt
• de gemeente wordt weer een aantrekkelijke werkgever: het is gewoon veel leuker als je als RO-medewerker wat autonomer kunt werken en je echt met planvorming kunt gaan bezighouden.

Zeg nou eerlijk, wie wil er nu alleen maar planologische procedures voeren?

Wil je ook meer regie? Volg ons Programma ‘In 6 stappen naar een nieuw omgevingsplan!‘

Mail ons of maak een bel- of Teamsafspraak. We vertellen je graag meer.

Strenge instructieregels provincie… Wat te doen?

Instructieregels uit de provinciale omgevingsverordening ogen vaak heel streng:

• In omgevingsplannen worden alleen nieuwe ontwikkelingen mogelijk gemaakt die de ruimtelijke kwaliteit versterken.
• In omgevingsplannen worden alleen nieuwe ontwikkelingen mogelijk gemaakt als onderbouwd is dat deze ontwikkelingen bijdragen aan het behoud en het versterken van een klimaatrobuust water- en bodemsysteem.

‘Ja, hoe dan?‘, ‘Hoe kunnen ze dit zo opstellen?‘ of ‘Onwerkbaar voor de gemeente‘, zijn meestal de reacties bij de gemeente.

Slikken of stikken! De hiervoor genoemde instructieregels lijken erg dwingend en er lijkt ook weinig ruimte voor de gemeente te zijn. In de Ow staat dat een provinciale instructieregel een bindende regel is voor bestuursorganen voor de inhoud van besluiten, zoals het omgevingsplan. Ze kunnen gaan over de onderbouwing, maar ook over de inhoud van het omgevingsplan. Vaak zijn de instructieregels ook nog vaag. Die combinatie is heel lastig voor de gemeente.

Leerzame sessie met de provincie Overijssel Gisteren hadden we bij de gemeente Steenwijkerland een sessie met medewerkers van de provincie Overijssel. De provinciale verordening van deze provincie telt maar liefst 120 instructieregels. Deze staan gelukkig in één hoofdstuk. Op zich goed, want er zijn ook provincies die instructieregels hebben verstopt in allerlei artikelen her en der verspreid in de verordening. De sessie met de provincie is STAP 3 uit ons Programma ‘In 6 stappen naar een nieuw omgevingsplan!‘

De soep wordt niet zo heet gegeten – Er waren 3 ervaren medewerkers van de provincie aanwezig die per artikel op een praktische manier vertelden wat belangrijk is in het artikel en waarom het als instructieregel staat opgenomen. Na afloop waren we erg opgelucht: veel artikelen hoef je helemaal niet in het nieuwe omgevingsplan op te nemen c.q. te vertalen!

Leermoment? Niet mopperen op de provincie, maar organiseer een werksessie met ze. Het is voor beide kanten leerzaam. Oude artikelen uit omgevingsverordeningen zijn vaak 1-op-1 beleidsneutraal omgezet naar ‘nieuwe’ artikelen met instructies die meestal niet zo bedoeld zijn. Over de praktische uitvoering voor gemeenten is niet nagedacht. Dat is geen onwil, maar de provincie staat nu eenmaal verder af van de gemeentelijke praktijk. Zo’n praktische sessie is dus voor zowel gemeente als provincie erg leerzaam. Doen dus!

De regie terug naar de gemeente in 6 praktische stappen!

Het nieuwe omgevingsplan is dé kans voor de gemeente om de regie terug te pakken in de planvorming.

Leer in 6 praktische stappen:

• de opbouw, structuur en inhoud van het nieuwe omgevingsplan: waar is het op gebaseerd?
• werken met de software
• inzicht in stappen die de gemeente moet zetten om straks met wijzigingen om te gaan
• welke rol de gemeente het stedenbouwkundige bureau kan geven

Resultaat

• een eigen casco-omgevingsplan-op-maat in software
• het tijdelijke omgevingsplan kunnen wijzigen met nieuwe regels
• regie over de inhoud van het nieuwe omgevingsplan
• je kunt werken in de gemeentelijke software
• je hebt inzicht en kennis van de inhoud

Eisen deelname

• je hebt minimaal 3 jaren gemeentelijke praktijkervaring in de ruimtelijke ordening
• open houding om te leren

Meer weten? We vertellen je graag meer. Boek een belafspraak in of mail.