omgevingsplan

Zo ruim je de Bruidsschat op!

De Bruidsschat is als zwerfafval dat blijft rondslingeren als je er niets aan doet. Blikjes die vooruit geschopt worden, bekers die blijven liggen. Als je buiten loopt denk je, tsjonge wat een troep! Digitaal ziet niemand zwerfafval, zoals de Bruidsschat.

De Bruidsschat bestaat uit een ratjetoe van regels die we zo maar accepteren. Onderwerpen als geur, geluid, trillingen, uitwassen van beton, slachten van dieren, parkeergarages, etc. komen van het Rijk, hup zo in het tijdelijk deel van het omgevingsplan terecht. De Bruidsschat is een speciale vorm van overgangsrecht, dus voor het tijdelijk deel van het omgevingsplan prima. Maar niet voor het nieuwe deel.

Tot mijn grote schrik accepteert vrijwel elke gemeente de Bruidsschat zonder morren. Waarom? Uit gemakzucht en onwetendheid. Vooral regelbeheerders – degenen die zich bezig houden met toepasbare regels – zijn er dol op. De toepasbare regels krijgen gemeenten immers gratis bij de Bruidsschat. Nogmaals, voor het tijdelijk deel prima. Maar zonder naar de inhoud te kijken willen gemeenten de Bruidsschat ook implementeren in het nieuwe deel. Aangemoedigd door softwareleveranciers. Waarom neem je oude troep mee naar het nieuwe omgevingsplan?

Het is zo belangrijk om je bewust te zijn van de inhoud van het omgevingsplan. Ik weet dat het tijd kost, maar investeer daarin. Neem niet klakkeloos alles maar over. Leer ermee werken!

Hoe je chaos voorkomt in het nieuwe omgevingsplan?

Heel simpel. Door je kennis te vergroten van de inhoud. In essentie is het omgevingsplan een juridisch instrument op grond van de Omgevingswet. Dat lijkt bijna niet meer zo. De digitalisering heeft de overhand gekregen. Onderdelen als toepasbare regels lijken belangrijker te zijn. Het begint echter met de inhoud van het omgevingsplan. Het evenwichtig toedelen van functies aan locaties is complex. Complexer dan bestemmen? Nee. Wel moeten we nu ook rekening houden met milieuregels en andere lagen die betrekking hebben op de fysieke leefomgeving. We moeten alles in samenhang bekijken en afwegen voor een locatie. Dat is wennen en het kost tijd. De essentie, zoals bouwen en gebruiken, blijft in de praktijk echter hetzelfde. Aan de balie, bij de gemeente, zullen ondernemers nog steeds vragen ‘Mag ik daar een meubelzaak beginnen?’ of ‘Ik wil mijn bedrijfspand verbouwen of vergroten’, mag dat?

Vergeet dus niet de dagelijkse praktijk. Denk ook aan het rechtszekerheidsbeginsel. Regels moeten duidelijkheid bieden en een zekere begrenzing bevatten. We lopen anders helemaal vast in een digitaal spinnenweb. Een spinnenweb met prachtige toepasbare regels en keurige annotaties, maar met crap regels. Als je niet op de hoogte bent van de inhoud, krijgt de digitalisering de overhand. Het DSO is een middel, geen doel!

Eén omgevingsplan is een illusie!

Elke gemeente heeft van 1 januari 2024 één omgevingsplan. Eindelijk zijn we af van de lappendeken van plannetjes en chaos. We houden onszelf graag voor de gek. De mens houdt nu eenmaal van overzicht en helderheid in een chaotische wereld.

De Omgevingswet (Ow) geeft in artikel 2.4 aan: “De gemeenteraad stelt voor het gehele grondgebied van de gemeente één omgevingsplan vast waarin regels over de fysieke leefomgeving worden opgenomen”.

Dit is een juridische fictie, zeg maar de juridische werkelijkheid. Iedereen die bij een gemeente werkt, bij een afdeling ruimtelijke ordening, weet het al lang: de inkt van het bestemmingsplan was nog niet droog of de eerste wijzigingen moesten al worden doorgevoerd:

• maximale bouwhoogte van woningen achteraf toch te krap
• regels over minimale percentages sociale woningbouw zijn te knellend
• enzovoorts

Deze praktijk verandert echt niet vanaf 1 januari 2024. De dagelijkse praktijk in de bouw en ruimtelijke ordening is weerbarstig.

Waarom trappen we er dan telkens weer in? Dat is wensdenken. De illusie van een gladgestreken tafelkleed dat in stand blijft na het diner.

Hoe gaan we dan praktisch om met artikel 2.4 Ow? Hoe gaan we één omgevingsplan bereiken? Ook al is het fictief. Er zit een juridische deel aan vast en een gedeelte wordt bereikt via de software.

Vanaf 1 januari 2024 heeft elke gemeente een tijdelijk deel omgevingsplan. Aan het nieuwe deel moet worden gewerkt. Het is de bedoeling van de wetgever dat het tijdelijk deel steeds kleiner wordt, en het nieuwe deel steeds groter.

Om dit te bereiken heeft de wetgever bepaald in artikel 22.6 Ow dat de ruimtelijke regels voor een locatie alleen alle tegelijk komen te vervallen. Dit zijn de ruimtelijke regels die staan genoemd in artikel 4.6 Invoeringswet Ow, zoals bestemmingsplannen. Vanwege het rechtszekerheidsbeginsel lijkt dit ook wel logisch. Het kan immers niet de bedoeling zijn dat voor een locatie een deel van het tijdelijk omgevingsplan komt te vervallen en het andere deel voor die locatie niet. Dat geeft rechtsonzekerheid. De raad moet die regels dan ook intrekken. Je kunt hier meer over lezen in TK 2017-2018, 34 986, nr. 3 en meer recent Stb. 2023, 267, p. 4.

Heel praktisch: in het IMRO-gedeelte, zeg maar ruimtelijkeplannen.nl dat te zien blijft via het DSO, kunnen geen geconsolideerde plannen getoond worden. Alleen al om die reden moeten alle wijzigingen op het omgevingsplan voldoen aan de nieuwe standaarden. In het DSO is straks een geconsolideerde versie van het omgevingsplan te zien. Het geconsolideerde geeft de illusie van helderheid en rust in planvorming.

Het is voor elke gemeente heel belangrijk om een goede standaard voor het nieuwe omgevingsplan in orde te hebben. Een casco-omgevingsplan dat op maat gemaakt is voor de gemeente. Waar jij mee kunt werken. Als dat eenmaal staat in het nieuwe deel van het omgevingsplan, dan wordt het wijzigen eenvoudiger. De wereld om ons heen alleen niet :-).

In het volgende blog wordt aandacht besteed aan het 1e wijzigingsbesluit omgevingsplan.

Omgevingsplan zit vol geheimen. Ken jij ze?

Het nieuwe omgevingsplan is voor ons allemaal een mysterie. Aan de buitenkant ziet het er betrouwbaar uit. Tenminste dat gelooft bijna iedereen. We gaan er maar vanuit dat ‘alles’ erin zit. Maar weet jij wat erin zit? Welke lagen er allemaal in zitten? Welke thema’s? Hoe het met elkaar is verbonden?

Lagen en thema’s in het omgevingsplan

Om er achter te komen wat een omgevingsplan eigenlijk is, is het handig om eerst wat stappen achteruit te zetten en even naar het grote plaatje te kijken. Wat is het eigenlijk? Waarin verschilt het van het bestemmingsplan. Laten we de digitale verschillen even buiten beschouwing laten.

We zouden het bijna vergeten, maar het omgevingsplan is allereerst een juridisch instrument op grond van de Omgevingswet (Ow). De Ow geeft aan dat de raad een omgevingsplan vaststelt voor de gehele gemeente (vrij vertaald). Het regelt:

• het gebruik van gronden
• wat er gebouwd mag worden
• welke milieubelasting wordt toegestaan en varianten daarop
• activiteiten die gevolgen kunnen hebben voor de fysieke leefomgeving.

Of het nu bestemmen heet of toedelen van functies maakt in feite niet veel uit. Feitelijk verandert dat niet voor de praktijk. Wat belangrijk is dat jij als RO-medewerker bij een gemeente, kunt uitleggen wat erin zit en wat is toegestaan. Belangrijk is ook dat je de structuur snapt en de opbouw. De inwoner of ondernemer heeft nog steeds dezelfde vragen: wat mag ik daar bouwen? Mag ik daar een bedrijf beginnen?

Als je niet weet wat erin zit, kun je dit niet uitleggen. Dan ben je, net zoals de eindgebruiker straks, alleen aan het doorklikken op linkjes. Je ziet korte staccato zinnen in beeld. Het totaalbeeld heb je niet in zicht.

Een nieuw omgevingsplan bevat zoals gezegd veel lagen en thema’s. Die onderdelen komen uit artikel 1.2 Ow, gemeentelijke verordeningen, bestemmingsplannen, instructieregels Bkl, instructieregels provincie en de Bruidsschat. Deze zie je met het blote oog niet. Ze zijn wel erg belangrijk.

Wil je meer grip op het omgevingsplan krijgen? Doe dan mee met de 4 praktijksessies ‘Het omgevingsplan platgeslagen!‘ Je kunt er hier meer over lezen.

Regie in planvorming moet terug naar de gemeente.

De afgelopen 13 jaar – zeg maar de regeerperiode van Rutte – zijn gemeenten vrijwel alles gaan uitbesteden op het gebied van de ruimtelijke ordening. Bestemmingsplannen worden bijna in alle gevallen door stedenbouwkundige bureaus gemaakt. Is dat erg? Ja, ik vind van wel. Het evenwicht is helemaal zoek. Regie in planvorming moet bij de gemeente liggen en niet bij de markt.

Gemeenten staan aan de zijkant toe te kijken. Met alleen plannen controleren kun je geen regie voeren in de ruimtelijke ordening. Ook niet met het doormailen van adviezen en onderzoeken naar de omgevingsdienst (en weer terug). Dat is leeg en oppervlakkig. De RO-medewerker bouwt zo geen kennis op en is geen partij voor een projectontwikkelaar of advocatenkantoor. En dat is erg jammer!

Pak de regie terug met het nieuwe omgevingsplan!

Het nieuwe omgevingsplan is hét moment om de regie over de inhoud weer in te nemen en de grenzen te bepalen. Je moet als RO-medewerker dan wel de diepte in. Door zelf aan de slag te gaan met het ontwerp van een casco-omgevingsplan (de basisset) kom je een heel eind.

Tip: Maak eerst een juridisch casco-omgevingsplan! Daarna het digitale casco.

Het gemiddelde casco dat in de gemeentelijke software zit is slecht leesbaar. Het is namelijk een digitaal casco. Hiermee kun je aansluiten op het DSO.

Waarom is de juridische basis van een casco zo belangrijk? Alle communicatie van het ministerie en de VNG is immers gericht op het DSO, zeg maar het digitale gedeelte. De digitale ontsluiting is ook belangrijk, maar het begint echt met de juridische samenhang in bepalingen van het omgevingsplan. Dit is de basis voor de praktijk: denk aan handhaving, uitleg van regels, bouwplantoetsing, Raad van State, vragen van burgers. Dit verandert niet door de Omgevingswet. Jij als RO-medewerker bij een gemeente moet het kunnen uitleggen en begrijpen.

En geloof me, in een omgevingsplan zit ontzettend veel inhoud. We zien dit alleen niet door alle digitalisering. Maak dus eerst deze tussenstap voordat je met het digitale casco aan de slag gaat. Uiteraard hoef je dat niet alleen te doen. We helpen je hiermee graag!

Een gemeente die de regie terug wil, moet weten wat er in het omgevingsplan zit qua opbouw en structuur. Wat zit er onder de motorkap van het omgevingsplan? Het is een investering voor de lange termijn voor de afdeling Ruimte. Waarom?

• regie over inhoud, structuur en opbouw: jij als RO-medewerker kan zelf het omgevingsplan op onderdelen wijzigen
• betere aansturing van het stedenbouwkundige bureau: jij weet wat er in het omgevingsplan zit en kunt weer de regie voeren
• minder afhankelijk van stedenbouwkundige bureaus: het is gewoon fijner als je zelf onderdelen kunt wijzigen of weet hoe het werkt
• de gemeente wordt weer een aantrekkelijke werkgever: het is gewoon veel leuker als je als RO-medewerker wat autonomer kunt werken en je echt met planvorming kunt gaan bezighouden.

Zeg nou eerlijk, wie wil er nu alleen maar planologische procedures voeren?

Wil je ook meer regie? Volg ons Programma ‘In 6 stappen naar een nieuw omgevingsplan!‘

Mail ons of maak een bel- of Teamsafspraak. We vertellen je graag meer.