casco omgevingsplan

Eén omgevingsplan is een illusie!

Elke gemeente heeft van 1 januari 2024 één omgevingsplan. Eindelijk zijn we af van de lappendeken van plannetjes en chaos. We houden onszelf graag voor de gek. De mens houdt nu eenmaal van overzicht en helderheid in een chaotische wereld.

De Omgevingswet (Ow) geeft in artikel 2.4 aan: “De gemeenteraad stelt voor het gehele grondgebied van de gemeente één omgevingsplan vast waarin regels over de fysieke leefomgeving worden opgenomen”.

Dit is een juridische fictie, zeg maar de juridische werkelijkheid. Iedereen die bij een gemeente werkt, bij een afdeling ruimtelijke ordening, weet het al lang: de inkt van het bestemmingsplan was nog niet droog of de eerste wijzigingen moesten al worden doorgevoerd:

• maximale bouwhoogte van woningen achteraf toch te krap
• regels over minimale percentages sociale woningbouw zijn te knellend
• enzovoorts

Deze praktijk verandert echt niet vanaf 1 januari 2024. De dagelijkse praktijk in de bouw en ruimtelijke ordening is weerbarstig.

Waarom trappen we er dan telkens weer in? Dat is wensdenken. De illusie van een gladgestreken tafelkleed dat in stand blijft na het diner.

Hoe gaan we dan praktisch om met artikel 2.4 Ow? Hoe gaan we één omgevingsplan bereiken? Ook al is het fictief. Er zit een juridische deel aan vast en een gedeelte wordt bereikt via de software.

Vanaf 1 januari 2024 heeft elke gemeente een tijdelijk deel omgevingsplan. Aan het nieuwe deel moet worden gewerkt. Het is de bedoeling van de wetgever dat het tijdelijk deel steeds kleiner wordt, en het nieuwe deel steeds groter.

Om dit te bereiken heeft de wetgever bepaald in artikel 22.6 Ow dat de ruimtelijke regels voor een locatie alleen alle tegelijk komen te vervallen. Dit zijn de ruimtelijke regels die staan genoemd in artikel 4.6 Invoeringswet Ow, zoals bestemmingsplannen. Vanwege het rechtszekerheidsbeginsel lijkt dit ook wel logisch. Het kan immers niet de bedoeling zijn dat voor een locatie een deel van het tijdelijk omgevingsplan komt te vervallen en het andere deel voor die locatie niet. Dat geeft rechtsonzekerheid. De raad moet die regels dan ook intrekken. Je kunt hier meer over lezen in TK 2017-2018, 34 986, nr. 3 en meer recent Stb. 2023, 267, p. 4.

Heel praktisch: in het IMRO-gedeelte, zeg maar ruimtelijkeplannen.nl dat te zien blijft via het DSO, kunnen geen geconsolideerde plannen getoond worden. Alleen al om die reden moeten alle wijzigingen op het omgevingsplan voldoen aan de nieuwe standaarden. In het DSO is straks een geconsolideerde versie van het omgevingsplan te zien. Het geconsolideerde geeft de illusie van helderheid en rust in planvorming.

Het is voor elke gemeente heel belangrijk om een goede standaard voor het nieuwe omgevingsplan in orde te hebben. Een casco-omgevingsplan dat op maat gemaakt is voor de gemeente. Waar jij mee kunt werken. Als dat eenmaal staat in het nieuwe deel van het omgevingsplan, dan wordt het wijzigen eenvoudiger. De wereld om ons heen alleen niet :-).

In het volgende blog wordt aandacht besteed aan het 1e wijzigingsbesluit omgevingsplan.

Omgevingsplan wijzigen? Vergeet dit niet

De oefensessies die we wekelijks geven bij gemeente leveren zoveel waardevolle informatie op! Voor beide kanten. Allerlei inzichten die je niet uit een handreiking of webinar haalt. Of waar je anders overheen zou lezen.

No. 14 van de geupdate Minimale actie-lijst van de VNG heet ‘Kunnen wijzigen omgevingsplan‘. Als je de tekst leest op het VNG-lijstje denk je al snel: het zal wel, klinkt logisch. Maar wat houdt het nu écht in voor je werk? Wat verandert er per 1 januari 2024 voor jou?

Wijzigen omgevingsplan
Een nieuwe aanvraag voor locatie X wordt vanaf 1 januari 2024 getoetst aan het tijdelijk deel van het nieuwe omgevingsplan. Oftewel het omgevingsplan van rechtswege. Maar welke soorten regels zitten hier nu in?

• ruimtelijke regels (bestemmingsplannen, beheersverordeningen, wijzigingsplannen, voorbereidingsbesluiten, etc.)
• milieuregels, veel Bouwbesluit-regels, aanvraagvereisten (omgevingsplan van Rijkswege, oftewel de Bruidsschat)
• geurverordening en sommige regels uit de erfgoedverordening

Als de aanvraag in strijd is met het tijdelijk deel, moeten er voor die betreffende locatie bij de wijziging van het omgevingsplan nieuwe regels opgesteld worden. Die regels moeten voldoen aan de nieuwe eisen uit de Ow (STOP-standaarden). Niet alles kan opgelost worden met een Bopa! Dat denken veel gemeenten helaas wel. Daarom is het zo belangrijk te kijken naar de soort regels in het tijdelijk deel van het omgevingsplan. Weet jij waar je met een Bopa van afwijkt?

Een nieuw omgevingsplan maken doe je heel praktisch via de software. Afhankelijk van de aanbieder van de software druk je op de knop Nieuwe Procedure en vul je de velden in. Je kunt de regels uit het casco-omgevingsplan kopiëren uit de software in het nieuwe Wijzigingsbesluit.

Uiteraard moet de gemeente dan al wel nieuwe regels in de software hebben gezet, zoals in elk geval een casco. Daarom is het zo belangrijk om nu na te denken over het casco-omgevingsplan voor de lange termijn. Welke structuur kiezen jullie? Begrijp je wat erin staat? De gemeente moet straks met één structuur werken, de gemeente heeft immers vanaf 1 januari 2024 één omgevingsplan.

Reminder: juridisch intrekken gedeelte tijdelijk omgevingsplan
Denk je er ook aan om de ‘oude’ regels uit het tijdelijk deel te schrappen bij de vaststelling van een nieuw omgevingsplan voor die locatie? De raad moet deze oude regels intrekken. Dit moet dus in het raadsbesluit bij het vaststellen van het nieuwe omgevingsplan voor die locatie worden meegenomen. Het ‘oude’ deel, inclusief de verbeelding, moet eruit. Het is namelijk de bedoeling dat het tijdelijk deel steeds kleiner wordt en het nieuwe deel steeds uitgebreider.

Nieuw omgevingsplan? Het belang van het rechtszekerheidsbeginsel

Tijdens een praktijksessie die ik gaf voor de gemeente Steenwijkerland over het juridische casco-omgevingsplan, kwam het ter sprake: het rechtszekerheidsbeginsel.

Het klinkt heel saai, maar is ozo belangrijk voor het nieuwe omgevingsplan voor de gemeente.

Wat is het ook al weer? Het komt er op neer dat regels voldoende duidelijk moeten zijn. Er mag geen misverstand ontstaan over de rechten en plichten van burgers ten opzichte van de overheid. De Raad van State geeft aan dat regels ‘voldoende bepaald‘ dienen te zijn. Een planregel mag wel flexibiliteit bevatten, maar mag niet te vrijblijvend of te vaag zijn.

Het nieuwe omgevingsplan moet ook voldoen aan het rechtszekerheidsbeginsel. Als je kijkt naar nieuwe omgevingsplannen die zijn opgesteld – meestal Chw-bestemmingsplannen verbrede reikwijdte – dan voldoen die hier vaak niet aan. Er zijn al best veel van die plannen gesneuveld bij de Raad van State vanwege strijd met het rechtszekerheidsbeginsel. Er staan veel open normen in, zoals:

• passende maatvoering
• voldoende stedenbouwkundige kwaliteit
• evenwichtige verdeling
• voldoende duurzame ontwikkeling

Vaak verschilt de nadere invulling van deze normen van geval tot geval. Belangrijk is om in de planregels op te nemen wat de passende maatvoering is, zoals maximale hoogte 6 m of bijvoorbeeld maximaal 25.000 m2 aan vloeroppervlakte. Er moet dus een begrenzing in de regels zitten. De flexibiliteit van open normen mag dus niet ten koste gaan van de rechtszekerheid die aan burgers geboden moet worden.

De standaard-uitspraak van de Raad van State over dit onderwerp is nog steeds ABRS 27 oktober 2021, no. 201906673/2/R1. Lees ‘em weer eens door. Ik verwacht dat die ook belangrijk blijft voor het nieuwe omgevingsplan. Hou er dus rekening mee bij het opstellen van het nieuwe omgevingsplan!

Regie in planvorming moet terug naar de gemeente.

De afgelopen 13 jaar – zeg maar de regeerperiode van Rutte – zijn gemeenten vrijwel alles gaan uitbesteden op het gebied van de ruimtelijke ordening. Bestemmingsplannen worden bijna in alle gevallen door stedenbouwkundige bureaus gemaakt. Is dat erg? Ja, ik vind van wel. Het evenwicht is helemaal zoek. Regie in planvorming moet bij de gemeente liggen en niet bij de markt.

Gemeenten staan aan de zijkant toe te kijken. Met alleen plannen controleren kun je geen regie voeren in de ruimtelijke ordening. Ook niet met het doormailen van adviezen en onderzoeken naar de omgevingsdienst (en weer terug). Dat is leeg en oppervlakkig. De RO-medewerker bouwt zo geen kennis op en is geen partij voor een projectontwikkelaar of advocatenkantoor. En dat is erg jammer!

Pak de regie terug met het nieuwe omgevingsplan!

Het nieuwe omgevingsplan is hét moment om de regie over de inhoud weer in te nemen en de grenzen te bepalen. Je moet als RO-medewerker dan wel de diepte in. Door zelf aan de slag te gaan met het ontwerp van een casco-omgevingsplan (de basisset) kom je een heel eind.

Tip: Maak eerst een juridisch casco-omgevingsplan! Daarna het digitale casco.

Het gemiddelde casco dat in de gemeentelijke software zit is slecht leesbaar. Het is namelijk een digitaal casco. Hiermee kun je aansluiten op het DSO.

Waarom is de juridische basis van een casco zo belangrijk? Alle communicatie van het ministerie en de VNG is immers gericht op het DSO, zeg maar het digitale gedeelte. De digitale ontsluiting is ook belangrijk, maar het begint echt met de juridische samenhang in bepalingen van het omgevingsplan. Dit is de basis voor de praktijk: denk aan handhaving, uitleg van regels, bouwplantoetsing, Raad van State, vragen van burgers. Dit verandert niet door de Omgevingswet. Jij als RO-medewerker bij een gemeente moet het kunnen uitleggen en begrijpen.

En geloof me, in een omgevingsplan zit ontzettend veel inhoud. We zien dit alleen niet door alle digitalisering. Maak dus eerst deze tussenstap voordat je met het digitale casco aan de slag gaat. Uiteraard hoef je dat niet alleen te doen. We helpen je hiermee graag!

Een gemeente die de regie terug wil, moet weten wat er in het omgevingsplan zit qua opbouw en structuur. Wat zit er onder de motorkap van het omgevingsplan? Het is een investering voor de lange termijn voor de afdeling Ruimte. Waarom?

• regie over inhoud, structuur en opbouw: jij als RO-medewerker kan zelf het omgevingsplan op onderdelen wijzigen
• betere aansturing van het stedenbouwkundige bureau: jij weet wat er in het omgevingsplan zit en kunt weer de regie voeren
• minder afhankelijk van stedenbouwkundige bureaus: het is gewoon fijner als je zelf onderdelen kunt wijzigen of weet hoe het werkt
• de gemeente wordt weer een aantrekkelijke werkgever: het is gewoon veel leuker als je als RO-medewerker wat autonomer kunt werken en je echt met planvorming kunt gaan bezighouden.

Zeg nou eerlijk, wie wil er nu alleen maar planologische procedures voeren?

Wil je ook meer regie? Volg ons Programma ‘In 6 stappen naar een nieuw omgevingsplan!‘

Mail ons of maak een bel- of Teamsafspraak. We vertellen je graag meer.