Omgevingswet (wetgeving)

De Omgevingswet is veel meer een ICT-project dan een wetgevingsproject. Het is lastig om het ICT-gedeelte voor elkaar te krijgen. Hoewel het uiteindelijke doel er mooi uitziet, is de weg er naar toe vol met kuilen, wegopbrekingen en omwegen. In een tussentijdse quickscan van KOOP worden duidelijke conclusies getrokken:

• de beoogde inwerkingtreding van 1 juli 2022 wordt niet gehaald
• het ontbreekt aan een gedeeld totaaloverzicht
• eigenaarschap is versnipperd: wie is eindverantwoordelijke?
• meerdere keren opnieuw bouwen van standaarden en software
• vertrouwen tussen partijen is niet goed
• enzovoorts.

Verschillende werelden – Uit eigen ervaring kan ik zeggen dat het grote probleem is dat er vanuit verschillende werelden wordt gekeken naar het project Omgevingswet. Grofweg vanuit een juridische bril en vanuit een ICT-bril. Daarnaast bestaat er ook nog de weerbarstige gemeentelijke praktijk van alledag. Neem alleen al het taalgebruik. De ICT-taal van programmeurs is zwart/wit. Woorden als ‘in beginsel’ bestaan niet in ICT-taal. Het is ja of nee. De gemeentelijke praktijk is weerbarstig en vol grijstinten en is lastig te vatten in coderingstaal. De gewenste vertalingen van juridisch taalgebruik in Jip-en-Janneke-taal zijn bijna onmogelijk uit te voeren. Ook vanuit de politiek wordt het tijd om eens toe te geven – in alle geledingen – dat de dagelijkse realiteit complex is en dat niet alles te vatten is in regels. Het samenvoegen van vele wetten in de Omgevingswet is niet simpel. Het marketingverhaal van het ministerie is dat het allemaal veel simpeler wordt. Dat is gewoon niet waar. Het wordt pas simpeler als er regels worden afgeschaft en dat is in de praktijk lastig. Ook leven we in een maatschappij waarin we alles willen regelen en vastleggen. We vinden het doodeng om het aan mensen over te laten. Met name vanuit de overheid is een extreme controledrift gaande: check, check doublecheck. Niets mag aan het toeval overgelaten worden. Modellen die zogenaamd de werkelijkheid weergeven. Dit is een illusie waar veel mensen in geloven. Wat zou er gebeuren als we mensen meer vertrouwen en meer loslaten? Het lijkt mij een mooi experiment!

De Omgevingswet is een groot ICT-project – In een brief van 1 februari 2022 kondigt minister de Jonge aan dat de inwerkingtreding van de Omgevingswet wordt uitgesteld. Wanneer de wet in werking treedt is nog niet bekend. Hopelijk wordt dit 1 januari 2023. Voor ons is het uitstel geen verrassing want er is al langer bekend dat de ‘motorkap’ van de Omgevingswet, het DSO-LV, nog lang niet klaar is. Dit laatste wordt vaak ontkend en verbloemd door het ministerie. De Omgevingswet is eigenlijk een groot ICT-project en is vooral ingestoken vanuit een digitaliseringsgedachte. Is dat erg? Nee, niet perse. De digitalisering rukt steeds verder op in alle geledingen van de maatschappij en biedt ook mooie hulpmiddelen. Het is echter wel belangrijk om steeds af te vragen: wordt de mens er beter van? Ik vind dat digitalisering in dienst van de mens moet staan. Het moet de mens gemak opleveren en het leven of werk gemakkelijker maken.

Te vaak is het verhaal dat digitalisering altijd vooruitgang is. De vraag is of dat zo is. Digitalisering kan ook tot ontmenselijking leiden en tot illusies. Het huidige heilige geloof in groene vinkjes van QR-codes in apps leidt tot de ongenuanceerde indeling gezond/niet gezond. Dit is een illusie. De realiteit is complex en menselijk gedrag is ook complex. Ook virussen leiden een eigen complex leven en trekken zich niets aan van QR-codes of apps. Wat heeft dit met de Omgevingswet te maken? Nou, ook bij de Omgevingswet is de belofte dat het tot verbetering leidt. Eindelijk integrale afweging van belangen en gemak voor de eindgebruiker. Ook de ruimtelijke ordening in Nederland is complex en genuanceerd. We wonen met veel mensen op een kleine postzegel waarin we van alles willen. Voor de gemeente is het ontzettend moeilijk om het goed te doen en keuzes te maken. Een weigering van een vergunning is voor de één een opluchting en voor de aanvrager een gruwel. Er spelen heel veel belangen in de ruimtelijke ordening. Financiële belangen, sociale belangen, milieubelangen, etc. Dat lost de Omgevingswet niet op. Ik denk dat we eens moeten erkennen dat de realiteit complex is en dat het leven ook niet maakbaar is. Ontmenselijking leidt tot verharding en sociale armoede. In wiens belang is dat?

Ondanks geruchten over latere inwerkingtreding van de Omgevingswet houdt de minister nog steeds vast aan 1 juli 2022. Mijn verwachting is dat vlak voor die tijd – in juni 2022 – besloten wordt of het doorgang kan vinden op die datum of dat het later wordt. Het ICT-project Omgevingswet is inmiddels to big to fail.

Een opvallende alinea in de brief gaat over stedenbouwkundige bureaus en omgevingsplannen. Het is in de RO-wereld al lang bekend dat stedenbouwkundige bureaus een zeer grote rol spelen bij het maken van ruimtelijke plannen voor gemeenten. Ze verzorgen vrijwel alles voor gemeenten. Helaas was dit besef er niet of onvoldoende bij het Rijk en andere partners die betrokken zijn bij de invoering van de Omgevingswet. Maar er is hoop!

“In overleg met de stedenbouwkundige bureaus en de leveranciers van lokale plansystemen wordt gewerkt aan aanvullende onderdelen voor het digitale stelsel, te weten:

• een set basismodellen die bureaus en bevoegde gezagen werk besparen
• een mechanisme om plannen digitaal te kunnen uitwisselen tussen stedenbouwkundige bureaus enerzijds en plansoftware van softwareleveranciers anderzijds”

Lees meer in de brief van 14 december 2021.

Bij brief van 1 november 2021 informeert de minister het werkveld over de stand van zaken. Hierbij een kort overzicht:

1. Omgevingsvisies van provincies en Rijk moeten er zijn
   10 provincies hebben inmiddels een omgevingsvisie vastgesteld en gepubliceerd.
2. Omgevingsverordening provincies moet gereed zijn
3. Rijk, provincies en waterschappen kunnen werken met projectbesluit
4. Gemeenten kunnen een omgevingsplan wijzigen
   Per 1 juli 2022 hoeft er nog geen omgevingsplan voor de gemeente klaar te zijn. Wel moeten gemeenten nieuwe aanvragen onder de Omgevingswet kunnen afhandelen. Tussen de regels door valt te lezen dat het DSO en de plansoftware hier nog niet voor gereed zijn. Om die reden zijn er alternatieven, zoals het aanleveren van het omgevingsplan in IMRO.
5. Rijk, gemeenten en provincies en waterschappen kunnen vergunningen afhandelen en meldingen  ontvangen.  Volgens de brief is 79% van alle bevoegd gezagen aangesloten.

Voor meer informatie lees de brief.