omgevingswet

Sinds ongeveer 15 jaar is het marktdenken sterk aanwezig bij gemeenten. De vrije markt wordt als dé heilige graal gezien: zo moet het. Het bedrijfsleven als voorbeeld voor alles. Efficiënt, snel, scherp geprijsd en effectief. Daar horen ook klantgerichtheid bij en service verlenen. Ook gemeenten willen klantgericht zijn. Je leest het ook, ‘de klantreis‘ die uiteengezet wordt op een website voor bijvoorbeeld het vergunningentraject. Of ‘de klant’ wil teruggebeld worden. Wat daar mis mee is? Heel veel.

Een gemeente is geen bedrijf. Zowel ondernemers als politici denken dat een gemeente geleid moet worden als een MKB-bedrijf. Je bedenkt iets en voert het een week later door. Simpel. Die snelheid is er niet bij een gemeentelijke organisatie. Dat kan ook niet in een rechtsstaat. Een gemeente is als een olietanker besturen. Waar dingen eerst ‘in de week’ moeten worden gelegd, waar iedereen een plasje wil doen over vast te stellen RO-beleid, participatie wil voor inwoners, de wethouder moet bijgepraat worden, dan richting college, weer politieke vragen die ambtenaren moeten beantwoorden, enz.

Het is hordelopen en drempels overwinnen voor ambtenaren die bijvoorbeeld nieuw beleid hebben opgesteld en dat willen laten vaststellen. Het zijn lastige en lange trajecten. Dat geldt ook voor vergunningtrajecten of planologische procedures. Behalve juridische termijnen, zijn er ook interne routes die afgelegd moeten worden: collegevoorstel opstellen, laten checken, bespreken met wethouder, laten agenderen voor collegevergadering. Dat vergt samenwerking tussen veel afdelingen en kost veel tijd. Dan heb ik het nog niet over behandeling van stukken in een raadsvergadering. Dat vergt nog meer voorbereiding en planning want die vergaderen meestal 1x per 6 weken. Het vergt een lange adem. Dit wordt door de buitenwereld erg onderschat.

Een gemeente heeft geen klanten, maar werkt voor inwoners en bedrijven. Als je die als klanten gaat behandelen, gaan ze zich ook zo gedragen. Vaak bij gemeenten meegemaakt dat mensen denken ‘ik betaal leges, dus heb ik recht op een vergunning‘. Dat is niet zo. Uiteraard doe je als ambtenaar je best om goed te kijken naar de aanvraag en probeer je de aanvrager te helpen. Maar het antwoord kan ook volmondig ‘NEE’ zijn. Dat laatste wordt tegenwoordig bijna niet meer geaccepteerd en dat is voor ambtenaren heel lastig. Dat komt met name door het klantdenken van gemeenten.

Ik vind dat het tijd wordt dat gemeenten eens wat assertiever worden en grenzen gaan stellen. Dat betekent ook dat eens goed gekeken moet worden wat nu eigenlijk de taken zijn van de gemeente. Bijvoorbeeld onder de Omgevingswet. Een gemeente is geen adviesbureau, maar verleent vergunningen of weigert die. Een college van B&W is bevoegd gezag, daar hoort ander gedrag bij dan van een adviesbureau met klanten. Ook moet een gemeente meestal meerdere belangen afwegen, zoals bij besluitvorming in de fysieke leefomgeving. Een ondernemer hoeft dat niet. Die komt op voor zijn eigen bedrijf en belangen. Die hoeft niet met Jan-en-alleman rekening te houden. Bij een gemeente in een democratische rechtsstaat moet dat wel. Dat is een groot verschil. Dus gemeente, stop met werken voor klanten, aap niet het bedrijfsleven na en ga voor je inwoners en bedrijven aan de slag!

ETFAL is vakjargon waar ik in het begin best aan moest wennen. De afkorting bekt niet echt lekker en roept vaak glazige blikken op bij leken. Kun jij inmiddels aan je wethouder uitleggen wat ETFAL is. Ja, ‘een evenwichtige toedeling van functies aan locaties‘? En dan?

In de RO-praktijk bij gemeenten merk ik dat veel RO-ers en vergunningverleners er moeite mee hebben. Er wordt in mijn ogen veel te moeilijk gedacht. Tegen een wethouder zeg ik meestal ‘het is een goede ruimtelijke ordening PLUS: RO, bouw, milieu, gezondheid. Dan begrijpen ze het meestal wel.

Het nieuwe criterium uit de Omgevingswet is weliswaar veel breder dan een goede ruimtelijke ordening, maar maak het niet nodeloos ingewikkeld. En overvraag ook niet een initiatiefnemer die een ruimtelijke onderbouwing en/of onderzoeken moet aanleveren bij een BOPA. Er zijn RO-ambtenaren die veel te veel vragen van een initiatiefnemer, puur uit onwetendheid of onzekerheid. Dat houdt de boel onnodig op. Wat levert dat extra rapport op aan inzichten? Is het terecht dat jouw onwetendheid de initiatiefnemer extra geld kost? Of verwacht je zienswijzen/bezwaren van omwonenden? Schat dat vooraf goed in.

Meer over de bedoelingen en achtergrond over ETFAL van de wetgever kun je lezen in TK, 2017-2018, 34 986, no. 3, p. 58 e.v.. Beoogd is om aan te sluiten bij het criterium ‘een goede ruimtelijke ordening’, zoals in een recente uitspraak van de voorzieningenrechter van 23 januari 2025 nog eens bevestigd wordt. Het is geen hogere wiskunde, met gezond verstand en met je kennis over een goede RO kom je al een heel eind.

Hoe groter de afwijking van het omgevingsplan, hoe meer onderbouwen – Dit principe geldt nog steeds. Je hoeft dus niet bij elke afweging bij een besluit, zoals bij een BOPA, telkens alle onderdelen van ETFAL af te wegen. Wat is de strijdigheid met het omgevingsplan? In het algemeen geldt: hoe groter de afwijking van het omgevingsplan, hoe meer het bestuursorgaan moet afwegen en onderbouwing in het kader ETFAL. Een recente uitspraak van de voorzieningenrechter van 23 januari 2025 bevestigt dat nog eens:

“Aan de voorzieningenrechter ligt niet de vraag voor of de bouw van het gehele appartementencomplex in overeenstemming is met de evenwichtige toedeling van functies aan locaties. Het complex past namelijk grotendeels binnen het omgevingsplan. Dat betekent dat die vraag al door de gemeenteraad bevestigend is beantwoord bij het vaststellen van het omgevingsplan. Om die reden zal alleen worden getoetst of het college in redelijkheid heeft kunnen besluiten of de overschrijding van de maximale toegestane goothoogte, van 0,70 meter, in overeenstemming is met de evenwichtige toedeling van functies aan locaties.” Lees meer in r.o. 9.3 van voornoemde uitspraak.

Beleidsruimte bestuursorgaan gemeente ETFAL – Ook lijkt de beleidsruimte van een bestuursorgaan van de gemeente bij de afweging van een besluit om af te wijken van het omgevingsplan niet gewijzigd ten opzichte van de oude situatie (onder Wro en Wabo):

“Het college neemt een besluit tot wijziging van het omgevingsplan met het oog op een evenwichtige toedeling van functies aan locaties. Het college heeft daarbij beleidsruimte en moet de betrokken belangen afwegen. De Afdeling oordeelt niet zelf of met het besluit tot wijziging van het omgevingsplan sprake is van een evenwichtige toedeling van functies aan locaties. De Afdeling beoordeelt aan de hand van de beroepsgronden of het besluit tot wijziging van het omgevingsplan in overeenstemming is met het recht. Daarbij kan aan de orde komen of de nadelige gevolgen van het besluit onevenredig zijn in verhouding tot de met het besluit te dienen doelen.” Lees meer in r.o. 2 van uitspraak ABRS 18 december 2024, no. 202404539/1/R1.

Meer praktijktips ontvangen over het omgevingsplan? Meld je gratis aan! Je kunt je eenvoudig ook weer afmelden.

Gemeente is geen adviesbureau

Veel mensen hebben vragen over de Omgevingswet of over hun plannen en stellen die aan de gemeente. Daar is op zich niets mis mee. ‘Koffietafelgesprek’, ‘conceptaanvraag’, ‘vooroverleg’ er bestaan allerlei goed bedoelde en laagdrempelige initiatieven om op een eenvoudige manier je plan of idee aan de gemeente voor te leggen en te laten beoordelen. Dat is als initiatiefnemer erg prettig, omdat je geen geld wilt steken in een kansloos project. Maar waar ligt de grens tussen het geven van globale informatie of een plan kans van slagen heeft, advies of algemene informatie die je krijgt van de gemeente? Uit ervaring kan ik je zeggen dat ze hier bij veel gemeenten mee worstelen.

Gemeenten worstelen met adviesvragen
Een nieuw plan of idee is altijd spannend. Of je nu particulier bent, projectontwikkelaar of ondernemer. Vooral ondernemers en particulieren gaan onwetend naar de gemeente of sturen per email of via het Omgevingsloket een conceptaanvraag in. Ik heb ook al meegemaakt dat bij het woord ‘vooroverleg’ mensen denken dat ze ‘even’ kunnen overleggen over hun plan. De gemeente draagt de ideeën voor en adviseert, denkt men. Ook fijn dat het bijna altijd gratis is. Om je uit de droom te helpen: gratis goed advies bestaat niet. Het kost tijd om je in een plan te verdiepen en er goed over te adviseren.

Gemeenten moeten grenzen stellen over hun taken
Via het omgevingsloket worden allerlei vragen gedropt bij gemeenten, maar ook nog via email. Ik denk dat het tijd wordt dat gemeenten eens grenzen gaan stellen over hun taken. Wat doet de gemeente wel en wat doet de gemeente niet?

Een ambtenaar dient in mijn ogen algemene informatie te geven over een planologische wijziging, het omgevingsplan en bijvoorbeeld welke functies zijn toegelaten en wat bijvoorbeeld wel of niet kan. De ambtenaar toetst een aanvraag of principeverzoek en moet onderbouwd aangeven of iets wel of niet mogelijk is. Maar de gemeente hoeft geen advies te geven over andere mogelijkheden of mee te denken. De Omgevingswet heeft wel dat uitgangspunt wel en dat is lastig.
Ten eerste zijn daar specialistische adviesbureaus voor. Die kunnen op het scherpst van de snede hun cliënten adviseren en namens de cliënt een aanvraag indienen. Ten tweede heeft de gemiddelde afdeling Ruimtelijke ordening daar helemaal niet de menskracht voor. Ze kampen met personeelstekorten en kunnen alle aanvragen amper aan, laat staan dat ze ook nog eens advies moeten geven. Het wordt dan ook tijd dat gemeenten op hun websites duidelijk aangeven wat ze wel en niet doen. Dat geeft duidelijkheid voor iedereen, maar ook lucht voor ambtenaren. Ambtenaren werken niet voor een adviesbureau. En goed advies is nooit gratis!

De meeste ambtenaren durven dit niet hardop te zeggen. Participatie van de inwoners bij planvorming is immers heilig bij lokale politici. Voor gemeenteambtenaren is het vooral heel lastig om in de praktijk te brengen. Participatie is vooral participizza. Je herkent vast nog wel het goede idee van Anton uit de tv-serie De Luizenmoeder om een participizza-avond te houden. Samen met alle ouders brainstormen en het liefst zo inclusief mogelijk. Bij de voorbereidingen ging al van alles mis. Vooral lachwekkend om naar te kijken en heel vermakelijk.

De praktijk van participatie bij een gemeente is vergelijkbaar. Iedereen moet immers tevreden worden gehouden, terwijl dat in de praktijk een illusie is. Ik heb al van alles voorbij zien komen: bordspellen, Ipad-participatie met de buurt, gele en roze plakkertjes op een kaart, samen ontwerpen. Goede participatie houden is heel complex. Het is vooral ook psychologie: begrijpen hoe mensen in elkaar zitten. Wij mensen houden niet van verandering, we staan vaak in de ‘Nee-stand’. Dat geldt voor iedereen.

Wat ik vooral geleerd heb van alle inspraak- en inloopmiddagen en avonden? Eerlijk zijn. Mensen voelen feilloos aan dat er iets niet klopt. Ze prikken dwars door mooie praatjes en bordspelletjes heen of door holle artist impressions met veel greenwashing tijdens presentaties. Vertel als wethouder gewoon eerlijk dat die woningen er moeten komen, er is een woningentekort dat opgelost moet worden. Draai er niet omheen. ‘Ja mevrouw, de consequentie is dat die woningen achter uw tuin worden gebouwd‘.

Waar mensen vooral boos om worden is het draaien of horen ‘dient u maar een zienswijze in‘ of ‘u kunt altijd beroep instellen‘. Ja, formeel klopt dat, maar de meeste mensen willen vooral aandacht, een luisterend oor en een eerlijk verhaal horen van de gemeente. Dat is universeel. Het is ook heel menselijk om dat als wethouder heel eng te vinden om te vertellen! Probeer het gewoon, het lucht op.