Minder regels in bouw? Nee, minder micromanagement!
Elk kabinet probeert het opnieuw: regels afschaffen. Zo ook minister Mona Keijzer. Regels afschaffen klinkt goed, maar is in de praktijk is heel moeilijk te realiseren. In het omgevingsrecht zijn veel regels ook gestoeld op Europese richtlijnen. Die schaf je niet zo maar af. Ook vinden we het eng in Nederland om los te laten. Immers, welke risico’s lopen we dan? We zijn erg risk-averse geworden.
Naar mijn mening zit het probleem van vertraging in bouwprojecten en ruimtelijke procedures niet zo zeer in de hoeveelheid regelgeving of procedures. Veel vertraging van bouwprojecten ontstaat door micromanagement. Micromanagement van ambtenaren van gemeenten en provincies als ook door adviseurs van adviesbureaus. Bijna iedereen doet eraan mee. Ook politici. Hoe dat kan? Ik leg het uit aan de hand van een voorbeeld.
Regelgeving in de fysieke leefomgeving is complex en veelomvattend. De gemeente moet van alles onderzoeken en afwegen bij een woningbouwproject. Dat begint al in het voortraject. De ruimtelijke procedure is dan nog niet gestart. Te onderzoeken onderdelen kunnen zijn: geluid, stedenbouw, geur, luchtkwaliteit, flora en fauna, landschappelijke inpassing, water, natuur, archeologie, gezondheid, spuitzones, milieuzonering, enz. Ik heb het dan nog niet eens over de technische regels voor een bouwproject of al die participatie. De lijst is eindeloos. Wil dat zeggen dat alles even zwaar weegt? Nee, natuurlijk niet. Dat verschilt per project. De praktijk loopt echter anders. Aan de hand van checklists wordt bij vrijwel elk project bij de gemeente gecheckt of alle onderzoeken aanwezig zijn. Dat is onnodig! Er wordt overvraagd.
Hoe groter de afwijking van het omgevingsplan, hoe meer er onderbouwd dient te worden. Dat is een belangrijk uitgangspunt in het omgevingsrecht. Klinkt logisch, maar dat is voor de meeste ambtenaren en adviseurs heel lastig. Het vergt veel gemeentelijke praktijkervaring, gezond verstand en lef om dat in te kunnen schatten en daarin een beslissing te nemen. ‘Nee, dat onderzoek is niet nodig’. Durf jij die beslissing te nemen? De meeste mensen kunnen ook geen hoofdzaken onderscheiden van bijzaken. Alles is immers belangrijk voor risicomijders. Politici doen hier ook aan mee, ze willen ingedekt zijn. Liever te veel onderzoek dan te weinig. Initiatiefnemers worden zo onnodig op hoge kosten gejaagd.
Bij onderzoeken worden veel modellen gebruikt. Modellen zijn belangrijke hulpmiddelen, maar niet dé waarheid. Er zitten altijd meerdere kanten aan een bouwproject. De praktijk zit vol nuance en is niet eendimensionaal. Bij besluitvorming rondom bouwprojecten moeten er allerlei belangen worden afgewogen. De ene keer is geluid belangrijker, de andere keer wellicht de verkeersafwikkeling of parkeren. Dat verschilt per project.
Waar het in de praktijk door vastloopt is micromanagement. Veel adviseurs en ambtenaren zijn overgespecialiseerd en zien niet meer het grote geheel. Een akoestisch adviseur let alleen op het effect van geluid op bijvoorbeeld een woning. Een landschapsadviseur kijkt naar de landschappelijke inpassing van een bouwproject. Op zich is specialisme prima. Je kunt niet overal verstand van hebben. Het wordt echter bedenkelijk als je als adviseur of ambtenaar denkt dat jouw specialisme het allerbelangrijkste is bij het project. In de praktijk is het van belang om ook de hoofdlijnen te blijven zien. Waar doen we het voor? Wat is hier echt belangrijk? Welk doel zit er achter een regel? In de geest van de wet denken gebeurt veel te weinig.
Landschappelijke inpassing bijvoorbeeld is een hot item in veel provincies. Volgens mij is niemand tegen landschappelijke inpassing van een project. Vaak wordt er een landschapsplan opgesteld door een adviesbureau en dat rapport wordt vervolgens beoordeeld door een landschapsdeskundige van de gemeente. Prima. Er zijn echter ambtenaren bij provincies die zich vervolgens op detailniveau bemoeien met de borging van de landschappelijke inpassing in ruimtelijke plannen. Elk woordje in de planregel wordt gecheckt en uitgeplozen. Is het niet naar hun zin? Dan wordt er een zienswijze ingediend en zelfs beroep ingesteld bij de Raad van State door de provincie. Echt? Ja, ik heb het meegemaakt. Hebben we daar een provincie voor? Is dat de bedoeling? Dit noem ik micromanagement. Teveel focus op details, zonder het grote plaatje te zien. Wordt het project beter van al dat geneuzel? Volgens mij moet de provincie de hoofdlijnen bewaken.
De oplossing? Kom achter je scherm vandaan en stap eens wat vaker op de fiets in je gemeente of provincie en bezoek eens wat locaties. Dat gebeurt veel te weinig. We zitten vastgeplakt op onze stoel en staren naar schermen. In de praktijk, ik bedoel de fysieke wereld, ziet het er altijd anders uit dan vanuit je scherm. Je kunt veel beter inschatten welke onderdelen er onderzocht moeten worden als je het gebied ook bekijkt of er doorheen fietst. Niet alles is even belangrijk. Bedenk dat modellen in onderzoeken belangrijke hulpmiddelen zijn voor de besluitvorming, maar niet dé waarheid! Er zitten altijd meerdere kanten aan een bouwproject. Zelf heb ik heel veel projecten en locaties bezocht en ik ben er streetwise door geworden. Het is niet alleen nodig, je werk wordt ook een stuk leuker!