gemeente

Sinds ongeveer 15 jaar is het marktdenken sterk aanwezig bij gemeenten. De vrije markt wordt als dé heilige graal gezien: zo moet het. Het bedrijfsleven als voorbeeld voor alles. Efficiënt, snel, scherp geprijsd en effectief. Daar horen ook klantgerichtheid bij en service verlenen. Ook gemeenten willen klantgericht zijn. Je leest het ook, ‘de klantreis‘ die uiteengezet wordt op een website voor bijvoorbeeld het vergunningentraject. Of ‘de klant’ wil teruggebeld worden. Wat daar mis mee is? Heel veel.

Een gemeente is geen bedrijf. Zowel ondernemers als politici denken dat een gemeente geleid moet worden als een MKB-bedrijf. Je bedenkt iets en voert het een week later door. Simpel. Die snelheid is er niet bij een gemeentelijke organisatie. Dat kan ook niet in een rechtsstaat. Een gemeente is als een olietanker besturen. Waar dingen eerst ‘in de week’ moeten worden gelegd, waar iedereen een plasje wil doen over vast te stellen RO-beleid, participatie wil voor inwoners, de wethouder moet bijgepraat worden, dan richting college, weer politieke vragen die ambtenaren moeten beantwoorden, enz.

Het is hordelopen en drempels overwinnen voor ambtenaren die bijvoorbeeld nieuw beleid hebben opgesteld en dat willen laten vaststellen. Het zijn lastige en lange trajecten. Dat geldt ook voor vergunningtrajecten of planologische procedures. Behalve juridische termijnen, zijn er ook interne routes die afgelegd moeten worden: collegevoorstel opstellen, laten checken, bespreken met wethouder, laten agenderen voor collegevergadering. Dat vergt samenwerking tussen veel afdelingen en kost veel tijd. Dan heb ik het nog niet over behandeling van stukken in een raadsvergadering. Dat vergt nog meer voorbereiding en planning want die vergaderen meestal 1x per 6 weken. Het vergt een lange adem. Dit wordt door de buitenwereld erg onderschat.

Een gemeente heeft geen klanten, maar werkt voor inwoners en bedrijven. Als je die als klanten gaat behandelen, gaan ze zich ook zo gedragen. Vaak bij gemeenten meegemaakt dat mensen denken ‘ik betaal leges, dus heb ik recht op een vergunning‘. Dat is niet zo. Uiteraard doe je als ambtenaar je best om goed te kijken naar de aanvraag en probeer je de aanvrager te helpen. Maar het antwoord kan ook volmondig ‘NEE’ zijn. Dat laatste wordt tegenwoordig bijna niet meer geaccepteerd en dat is voor ambtenaren heel lastig. Dat komt met name door het klantdenken van gemeenten.

Ik vind dat het tijd wordt dat gemeenten eens wat assertiever worden en grenzen gaan stellen. Dat betekent ook dat eens goed gekeken moet worden wat nu eigenlijk de taken zijn van de gemeente. Bijvoorbeeld onder de Omgevingswet. Een gemeente is geen adviesbureau, maar verleent vergunningen of weigert die. Een college van B&W is bevoegd gezag, daar hoort ander gedrag bij dan van een adviesbureau met klanten. Ook moet een gemeente meestal meerdere belangen afwegen, zoals bij besluitvorming in de fysieke leefomgeving. Een ondernemer hoeft dat niet. Die komt op voor zijn eigen bedrijf en belangen. Die hoeft niet met Jan-en-alleman rekening te houden. Bij een gemeente in een democratische rechtsstaat moet dat wel. Dat is een groot verschil. Dus gemeente, stop met werken voor klanten, aap niet het bedrijfsleven na en ga voor je inwoners en bedrijven aan de slag!

Gemeente is geen adviesbureau

Veel mensen hebben vragen over de Omgevingswet of over hun plannen en stellen die aan de gemeente. Daar is op zich niets mis mee. ‘Koffietafelgesprek’, ‘conceptaanvraag’, ‘vooroverleg’ er bestaan allerlei goed bedoelde en laagdrempelige initiatieven om op een eenvoudige manier je plan of idee aan de gemeente voor te leggen en te laten beoordelen. Dat is als initiatiefnemer erg prettig, omdat je geen geld wilt steken in een kansloos project. Maar waar ligt de grens tussen het geven van globale informatie of een plan kans van slagen heeft, advies of algemene informatie die je krijgt van de gemeente? Uit ervaring kan ik je zeggen dat ze hier bij veel gemeenten mee worstelen.

Gemeenten worstelen met adviesvragen
Een nieuw plan of idee is altijd spannend. Of je nu particulier bent, projectontwikkelaar of ondernemer. Vooral ondernemers en particulieren gaan onwetend naar de gemeente of sturen per email of via het Omgevingsloket een conceptaanvraag in. Ik heb ook al meegemaakt dat bij het woord ‘vooroverleg’ mensen denken dat ze ‘even’ kunnen overleggen over hun plan. De gemeente draagt de ideeën voor en adviseert, denkt men. Ook fijn dat het bijna altijd gratis is. Om je uit de droom te helpen: gratis goed advies bestaat niet. Het kost tijd om je in een plan te verdiepen en er goed over te adviseren.

Gemeenten moeten grenzen stellen over hun taken
Via het omgevingsloket worden allerlei vragen gedropt bij gemeenten, maar ook nog via email. Ik denk dat het tijd wordt dat gemeenten eens grenzen gaan stellen over hun taken. Wat doet de gemeente wel en wat doet de gemeente niet?

Een ambtenaar dient in mijn ogen algemene informatie te geven over een planologische wijziging, het omgevingsplan en bijvoorbeeld welke functies zijn toegelaten en wat bijvoorbeeld wel of niet kan. De ambtenaar toetst een aanvraag of principeverzoek en moet onderbouwd aangeven of iets wel of niet mogelijk is. Maar de gemeente hoeft geen advies te geven over andere mogelijkheden of mee te denken. De Omgevingswet heeft wel dat uitgangspunt wel en dat is lastig.
Ten eerste zijn daar specialistische adviesbureaus voor. Die kunnen op het scherpst van de snede hun cliënten adviseren en namens de cliënt een aanvraag indienen. Ten tweede heeft de gemiddelde afdeling Ruimtelijke ordening daar helemaal niet de menskracht voor. Ze kampen met personeelstekorten en kunnen alle aanvragen amper aan, laat staan dat ze ook nog eens advies moeten geven. Het wordt dan ook tijd dat gemeenten op hun websites duidelijk aangeven wat ze wel en niet doen. Dat geeft duidelijkheid voor iedereen, maar ook lucht voor ambtenaren. Ambtenaren werken niet voor een adviesbureau. En goed advies is nooit gratis!

Minder ambtenaren? Graag meer ambtenaren!

Afgelopen week zag ik weer de krantenkoppen voorbij komen: ‘Overheid moet kleiner: minder ambtenaren‘ of ‘Bezuiniging ambtenarenapparaat‘. Het is bij vrijwel elke kabinetsformatie hetzelfde liedje. Waarom eigenlijk? Wat is het doel van minder ambtenaren?

Wie wel eens bij een gemeentelijke afdeling Ruimtelijke ordening komt, weet dat er juist een tekort is aan menskracht. Er ligt veel werk op de plank dat moet worden gedaan door veel te weinig medewerkers. Veel aanvragen en conceptverzoeken liggen te wachten vanwege onvoldoende capaciteit. Om nog maar niet te spreken over de opbouw van het nieuwe omgevingsplan.

Toegegeven, het imago van de ambtenaar is niet erg positief. Vooral bij ondernemers en projectontwikkelaars heerst het hardnekkige beeld dat ambtenaren allerlei nieuwe regels verzinnen, de boel vooral tegenhouden of bewust vertragen. Deze framing leidt een eigen leven waar politici mee aan de haal gaan. Het klinkt stoer om dat eens aan te pakken.

Zelf heb ik veel geleerd van ambtenaren die al langdurig bij een gemeente werkten. Zo’n ambtenaar die elke stoeptegel van de gemeente kent, een wandelende encyclopedie. Vaak bevlogen mensen. Ze kunnen veel kennis overdragen aan jonge ambtenaren. Vers van de opleiding heb je namelijk geen idee hoe een gemeentelijke organisatie werkt. Vooral ook de verhalen over raadsleden of wethouders die niet gehinderd worden door enige kennis. Daar kun je als ambtenaar veel last van hebben in je dagelijkse werk. Het is fijn om dat van een ervaren collega te horen. Het levert ook grappige verhalen op, hilarisch soms!

Zelf ben ik van mening dat we niet zonder overheid kunnen en dat er goedopgeleide en juist meer inhoudelijk deskundige medewerkers nodig zijn. Of het nu Rijk, provincie of gemeente is. Dat betekent investeren in kennis, doorgroeimogelijkheden en een goed salaris. De gemeente bijvoorbeeld moet weer een aantrekkelijke werkgever worden. Dat is voor de lange termijn nodig om nieuwe en kundige ambtenaren aan te trekken. Ambtenaren om besluiten voor te bereiden en vooral om onwetende politici te adviseren die komen en gaan!

Gemeenten liggen aan infuus van stedenbouwkundige bureaus

Op het gebied van plannen maken, zoals bestemmingsplannen en visies, zijn veel gemeenten bijna 100% afhankelijk van stedenbouwkundige bureaus. Dit geldt ook voor de opbouw van het nieuwe omgevingsplan. Dit is vooral bij gemeenten onder de 100.000 inwoners het geval. Dat is een groot deel van de gemeenten in Nederland. Stedenbouwkundige bureaus bepalen in feite de ruimtelijke inrichting en de plannen in Nederland, niet de gemeente.

Is dat erg? Ja, ik vind van wel. Bij afdelingen Ruimtelijke ordening werken meestal hoogopgeleide medewerkers. De meesten hebben een HBO of WO-opleiding voltooid, zijn planoloog, beleidsmedewerker RO of jurist. Die zijn een groot deel van hun uren kwijt aan het controleren van andermans werk, zoals plannen of adviezen van stedenbouwkundige bureaus of andere adviesbureaus. Dat controleren, heen-en-weer-mailen, en wéér controleren, kost heel veel tijd. Tijd die een medewerker bij de gemeente zelf ook aan plan kan besteden. De meeste medewerkers werken onder hun niveau.

Al dat uitbesteden is zo’n 13 jaar geleden begonnen, bij de kabinetten Rutte. De marktwerking deed zijn intrede bij gemeenten, maar ook bij tal van andere overheidsorganisaties. Ik heb het zelf meegemaakt, ik heb bij meer dan 30 gemeenten op RO-afdelingen gewerkt. Alles moest flex en overgelaten worden aan de markt. Wat ik ervan geleerd heb: teveel inhuur is niet goed, en ook niet te lang. Ja, bij een piek of specifieke kennis, maar niet bij de core-business van de gemeente: ruimtelijke ordening, plannen en visies maken. Bij veel gemeenten is door al het uitbesteden veel kennis verdwenen. Ze zijn hol van binnen.

Deze tijd vraagt een andere gemeente. Sterke gemeenten, met medewerkers die zelf weer nadenken over de ruimtelijke indeling, aantallen woningen, klimaat, het omgevingsplan, enz. Gemeenten die regie voeren, de lijnen uitzetten en niet alles maar slap uitbesteden. Dat kan echt niet meer.

Mag er dan niets meer uitbesteed worden? Natuurlijk wel, maar het evenwicht is nu helemaal zoek. De vicieuze cirkel moet nu doorbroken worden. Terug naar evenwicht, trek het infuus eruit. Het nieuwe omgevingsplan is een mooie start om te beginnen om weer zelfvoorzienend te worden. Een nieuw omgevingsplan opbouwen begint met kleine stappen, zelf ervaren en nadenken. ‘Geen tijd’ is geen excuus: met 3 uurtjes per week kom je al een heel eind. Niet door alles lui uit te besteden. Het begint met opleiding en investeren in kwalitatief goede ambtenaren. Zo wordt de gemeente ook weer een aantrekkelijke werkgever voor jonge mensen.

Want zeg nou zelf, heb jij 4 jaar gestudeerd om andermans werk te controleren? Nee toch?!

Weet je niet waar te beginnen met het nieuwe omgevingsplan?  Doe dan mee met de trainingen ‘Zelfstandig werken aan het nieuwe omgevingsplan’.

Het is speciaal ontwikkeld voor RO-ers zoals jij. Het is een praktisch traject dat je werkdruk vermindert. Lees meer.