Omgevingswet (wetgeving)

Rijksoverheid pakt regie terug bij woningbouw – Goed nieuws! De Rijksoverheid neemt eindelijk weer de regie bij een van de basisbehoeften van mensen: een dak boven het hoofd. De laatste jaren is de tendens: decentralisatie en vrijwel alle taken naar de gemeente. De Omgevingswet is hier nog een uitvloeisel van. Terwijl de Omgevingswet nog niet eens in werking is getreden, zien we nu weer terugtrekkende bewegingen. Op zich goed dat er weer regie komt vanuit de Rijksoverheid.

Volgens minister de Jonge is volkshuisvesting één van de prioriteiten van het nieuwe kabinet. In deze kabinetsperiode moeten er volgens de minister 100.000 woningen per jaar worden gebouwd, dus sneller bouwen. Met woorden als ‘sneller, actielijnen, strakker sturen, aanpakken en tempo’ ziet deze boodschap er flitsend en doortastend uit. Wie is daar nu op tegen? Helaas is de praktijk weerbarstiger. Je kunt de formele wettelijke procedures korter maken, maar aan de voorbereiding aan de voorkant bij bouwprojecten wordt het voor gemeenten en initiatiefnemers steeds lastiger. Er worden steeds meer eisen aan participatie gesteld door gemeenten en het wordt uitgebreider. Ook dit klinkt heel goed, mensen meer inspraak geven. Ook hier geldt: hoe kun je daar nu op tegen zijn? Er is niets op tegen, maar goede participatie neemt veel tijd in beslag. En ook kun je niet iedereen tevreden stellen. Het probleem is dat de Rijksoverheid allebei wil: meer participatie en sneller bouwen. Dat is een illusie.

Sneller bouwen kan niet door lawine aan onderzoeksverplichtingen – Daarnaast moeten er heel veel onderzoeken worden gedaan door initiatiefnemers: onderzoeken naar luchtkwaliteit, flora en fauna, geluid, stikstof, archeologie, enz. Dat neemt veel tijd in beslag. Nadat de onderzoeken zijn opgesteld moeten ze worden beoordeeld door omgevingsdiensten. Ook dit kost tijd, ga rustig uit van 6 weken. Vervolgens moeten initiatiefnemers de onderzoeken weer aanpassen vanwege opmerkingen van de omgevingsdienst, ook dit duurt eindeloos. De aangepaste onderzoeken moeten weer terug naar de omgevingsdienst ter beoordeling. Deze kampen ook nog met personeelstekorten waardoor het vaak langer duurt. Nu maar afwachten of ze goed zijn aangepast. Je bent zo 3 tot 6 maanden verder aan beoordeling.

Daarna gaan de formele procedures lopen. Ook hier geldt weer uitgebreide inspraak, mensen kunnen zienswijzen indienen. Als er veel reacties binnenkomen, kost het gemeenteambtenaren veel tijd om deze van een reactie te voorzien. Of onderzoeken moeten worden aangepast, vervolgens weer ter beoordeling naar omgevingsdienst, enz. Vervolgens de raadsvergadering. De meeste raadsvergaderingen zijn 1x per 6 weken, er gaat weer heel veel tijd overheen. Raadsleden die allerlei vragen stellen, ook hier weer mogelijkheden tot inspreken voor burgers. Tegen het raadsbesluit staat vervolgens beroep open bij de Raad van State. Ook dit kost weer heel veel tijd.

Kortom, roep als minister niet zo simpel dat het allemaal sneller moet. Als je dat wil, schaf dan bijvoorbeeld alle inspraak of participatie af of alle onderzoeksverplichtingen. Dan gaat het écht een stuk sneller!

Omdat de Omgevingswet later wordt ingevoerd – op 1 januari 2023 – is ook de Hoofdroute Omgevingswet 2022 aangepast. Volgens de brief van minister de Jonge van 24 februari 2022 ziet dat er in hoofdlijnen als volgt uit:

• Op 1 april 2022 start de stabiliseringsperiode. Vanaf die datum worden er in principe geen nieuwe functionaliteiten meer doorgevoerd in het DSO-LV.
• Vanaf 1 april 2022 wordt de gehele keten intensief getest door alle partijen. Mocht het tegenzitten dan kunnen gemeenten kiezen voor de tijdelijke alternatieve maatregelen (TAM). Die moeten uiteindelijke borgen dat de Omgevingswet op 1 januari 2023 in werking treedt.

Lees meer in de brief en bekijk het schema van 1 april 2022.

Zorg voor juridische samenhang – Voor gemeenten is het belangrijk om een stevig juridisch casco omgevingsplan te maken. Volg dus niet klakkeloos het VNG-casco. Zoals de VNG zelf ook aangeeft is dit casco een hulpmiddel en kan het dienen als inspiratie. Nu er iets meer adempauze is, denk na over een juridisch samenhangend casco. Dat is de basis voor het omgevingsplan voor de gemeente. Het lijken open deuren te zijn, maar de praktijk is anders. De documenten over het omgevingsplan zijn vrijwel allemaal ingestoken vanuit het ICT-oogpunt. De ICT-professionals kijken anders naar een omgevingsplan dan juristen. De juridische wereld mag dan conservatief zijn, maar het is belangrijk dat de ICT ondersteunend is aan het juridische casco en niet andersom. Denk vooral ook aan de mensen die er mee moeten werken!

Feit blijft dat het omgevingsplan een juridisch instrument is waarmee de gemeente in de praktijk moet kunnen werken: gemeente moet kunnen handhaven, het rechtszekerheidsbeginsel is een belangrijk uitgangspunt dat verankerd moet worden in een omgevingsplan. Boterzachte doelen van de Omgevingswet in een omgevingsplan klinken voor de bühne goed, maar zijn in de praktijk niet te handhaven of te realiseren. Het omgevingsplan dient ook antwoorden te kunnen geven op basale vragen van burgers als ‘mag ik daar een woning bouwen, zo ja, hoe hoog?’. Bepalingen in een omgevingsplan dienen verder voldoende concreet te zijn.

Op 1 januari 2023 moet elke gemeente het omgevingsplan kunnen wijzigen. Maak een vliegende start met ons start-omgevingsplan. Bel 010 – 307 2273 voor meer informatie.

Eindelijk wat realisme bij het ministerie van VROM! En wat meer lucht voor gemeenten! De inwerkingtreding van de Omgevingswet schuift door naar 1 januari 2023, volgens een brief van 24 februari 2022. Minister de Jonge heeft het in brieven steeds over ‘een zorgvuldige invoering van de Omgevingswet’. Dat is een rookgordijn voor ‘de boel werkt nog lang niet’. De motorkap van de Omgevingswet – het DSO-LV – is nog lang niet in orde en werkt niet. De Omgevingswet is een groot ICT-project, meer dan een wetgevingstraject.

Ook in de gemeentelijke uitvoeringspraktijk wordt steeds meer gedigitaliseerd. Sinds de virus-uitbraak hebben we te maken met een soort van ‘crash-digitalisering’ die in sneltreinvaart op ons af is gekomen. Dit heeft veel effecten, op werkgelegenheid, de psyche van mensen en ons dagelijkse leven. Het belangrijkste doel moet wel zijn dat digitalisering ondersteunend moet zijn, het leven van mensen gemakkelijker moet maken en geen last mag zijn. De Omgevingswet is een soort van containerschip: is af en toe uit koers, lastig om bij te sturen en komt uiteindelijk op de plek van bestemming. Uiteindelijk weet niemand of 1 januari 2023 genoeg lucht geeft, maar voor nu in elk geval wel.

In een brief aan de Tweede kamer wordt een nieuwe planning aangegeven voor 2022. (inwerkingtreding Omgevingswet)

Sneller bouwen is het credo – Het Rijk lijkt de regie weer te nemen in wonen en ruimtelijke ordening. Volgens een brief van 14 februari 2022 is volkshuisvesting een van de kernopdrachten van de overheid. Dit betekent het herwinnen van de publieke ruimte op het vrije spel der krachten, aldus de brief. Het is goed nieuws dat het Rijk zich weer actief gaat bemoeien met ruimtelijke ordening. Hoewel de Omgevingswet nog gebaseerd is op het tegendeel: het Rijk laat hier de teugels vieren (decentralisatie) en laat vrijwel alles aan de gemeente over, is er dus weer een tegenbeweging te bespeuren. Dat is goed nieuws!

Nederland is een klein land en het is noodzakelijk dat er ook op helicopterniveau gekeken wordt naar de ruimtelijke inrichting van een land. Dat kan niet op lokaal niveau en binnen de gemeentegrenzen. Op lokaal niveau spelen te veel persoonlijke belangen en het is lastig op dit schaalniveau het totaaloverzicht te behouden. Dat is wat anders voor het verlenen van vergunningen of voor lokale bedrijvigheid. Dat kan prima op gemeentelijk niveau, maar de ‘piketpalen’ van belangrijke onderwerpen moeten door het Rijk worden geslagen. Een hoofdkader waar eenieder binnen moet blijven. Daar binnen mag de gemeente op lokaal niveau opereren en is vrijheid van handelen nodig. Een overheid die slechts faciliteert in ruimtelijke ordening is bestuurlijk failliet. Daar hebben bewoners niets aan.

Sneller bouwen, minister de Jonge? Schaf dan de participatie af! – In maart 2022 wordt de Nationale Woon- en Bouwagenda gepresenteerd door de minister. Versnelling van bouwen is volgens de minister gewenst. Dat klinkt heel stoer en daadkrachtig, maar hoe gaat dat gebeuren in een land vol inspraak, participatie of hoe het ook mag heten? Onder de Omgevingswet moet er nog meer participatie plaatsvinden. Het onderwerp staat nu ook bovenaan de agenda van lokale bestuurders. De wettelijke procedures voor het bouwen mogen dan wel korter worden onder de Omgevingswet, maar als aan de voorkant meer aandacht moet worden besteed aan participatie en inspraak, dan is er geen sprake van versnelling. Integendeel.

Participatie bij een bouwproject kost heel veel tijd en zeer veel geld: mensen informeren, inspraakavonden, inloopmiddagen, een participatiespel via Ipads, ambtenaren die behalve mondeling, ook weer schriftelijk moeten reageren, verslaglegging, inspreken bij raadsvergaderingen, etc. Eindeloos kan dit doorgaan, en nog doen gemeenten en initiatiefnemers het niet goed. Er zijn zelfs wethouders die participatie willen bij vrijwel alle bouwwerken. Ja, die bestaan echt. Qua stemmen kan een lokale bestuurder hiermee scoren. Alle initiatiefnemers moeten nu zelf inspraak organiseren en aan kunnen tonen dat die goed is verlopen. Dat kost heel veel tijd. Dus minister de Jonge: vertel eens het eerlijke verhaal en ga niet verbloemd zeggen dat die gemeenten het weer helemaal verkeerd doen! De bouwpraktijk, ruimtelijke ordening en menselijk gedrag zijn zeer complex en weerbarstig. Sneller bouwen is niet simpel. Dan laat ik de opgaven voor de energietransitie en stikstof nog buiten beschouwing…